Çeviri, edebiyatın taşıyıcı unsurlarından birisidir. Edebiyatın önemli alanlarından olan çeviri, o dilin kaldıracı gibidir. Yani dili çevirisinden de tanırsınız. “Avrupa’nın dili çeviridir” diyen Umberto Eco haklıdır. Kıta Avrupası kültürünü çeviriyle taşır. Anglo Sakson kültürü de çeviri yoluyla hegemonik bir hale gelmiştir. Eco, batı medeniyetinin çeviri yoluyla sürdüğünü anlatmak istemiştir. Biraz da haklıdır. Okur olarak epey çeviri eser okumuşumdur. Arapça, İngilizce, Fransızca vb. cabası. İyi bir tercüme eser, dil üslubu da beraberinde taşır. Okumak, çeviri olsa da güzeldir.

İyi bir çeviri aslında iyi bir mütercim demektir. Sanat eserlerini iyi çevirenler, umumiyetle sanatçı-yazar tayfasıdır. Mesela; Merhum Behçet Necatigil ve Hasan Ali Yücel, İsmet Özel iyi çevirmendirler. Şair ya da yazar olan çevirmenler, dilin ruhuna ve ilkelerine hakimdir diye düşünüyorum. Sebahattin Eyüpoğlu, İsmail Yerguz gibi yabancı dilden iyi çeviri yapan mütercimler aranır hale gelmişlerdir. İyi çeviri kendini okutur. Yabancı eseri, iyi çevirmenlerden okuyun derim. Ayrıntılara hâkim olursunuz. Bazen alaylı mütercimler de iyi çeviri yaparlar. Filoloji eğitimi almayan sadece yabancı dil bilen çevirmenler de tavsiye edilir. Vedat Nedim Tör çevirileri böyledir.

Çevirinin diğer bir alanı da diliçi çevirilerdir. Harf inkılabından sonra ortaya çıkan bu durumda da iyi çevirmenleri okumakta yarar var. Yabancı dil çevirilerinde görülen soğuk metin ya da eksik okuma hataları burada da mevcuttur. Arap alfabesinden latin alfabesine dönük olarak yapılan bu transkripsiyon ve latinize etme çabaları takdire şayandır. Eskiyi anlamak için kıymetli bir çalışmadır. Bu çalışmalar esnasındaki okuma yanlışları veya eksik anlamlandırma sonuçları okuru demoralize etmektedir. Okur, ecdadın eserlerini anlama ve yorumlamada zorluk çekmektedir. Diliçi çevirilerde Arapça-Farsçaya vakıf çevirmenleri okumakta yarar var. Amil Çelebioğlu, Tahsin Yıldırım. Muhammet Nur Doğan, Murat Bardakçı vb. Dil inkılabıyla inkıtaa uğrayan klasik eserler, iyi diliçi çevirenlerle okura ulaşacaklardır. Bu durumu kendine ilke edinen yayınevlerimiz de mevcuttur. Akçağ, Beyan, Çağrı, Büyüyenay vb. gibi.

Çevirinin bir güzel yanı da sizi yeni dünyalara açmasıdır. Telif eser sizin dünyanıza yakın olsa da tercüme sizi dünyaya ulaştırır. Dün; Farabi, İbniRüşd,İbniSina latince çeviri yaparken, bugün birçok yazarımız İngilizce, Arapçadan çeviri yapmaktadır. Beşir Eryarsoy’un Arapça çevirileri iyi okunur. Farsçadan Mehmet Kanar çevirileri de aranırdır. İyi bir akademisyenden iyi bir bir mütercim de çıkar. Dile hâkim bir Mina Urgan, iyi bir İngilizce eser çevirmenidir. Bir Dinazorun Hatıralarının yazarını batı dilleri çevirmeni olarak tavsiye ederim. Batı dillerinin birini iyi çeviren biri, birçok batı dillerini çeviri alanına alacaktır. Dilbilim, Filoloji eğitimi dil çevirmeni olmak için elzemdir. Değişik medeniyetlerden yapılacak dil çevirileri sizin düşünce dünyanızı diri tutacaktır. Kültür ve irfanımıza çeviri yazıları yoluyla katkı yapan Cemil Meriç merhumu da unutmayalım.

Türk edebiyatı sadece çeviri yoluyla da bir yere gidemez. Telif eserlerimizin sayısı tercüme eserlerden aşağı olmamalıdır. Bugün böyle bir durum mevcuttur. Piyasa malı, sıradan, eksik, sorunlu,keskopyala metinler yayın diye yapılmaktadır! Bu, kitap piyasamızı ve okuru teslim almış haldedir. İkinci sınıf, sıradan eserler yayın diye ortaya çıkmaktadır. Bu da okur kitlesini aşağıya çekmektedir.Tercüme eser, kendi diiinin propagandasını yapar. Sizi eksik kılar. Telif ve yerli eserin tadını hiçbir yabancı yazarda bulamayız. Sonuçta olay örgüsü sizden değildir.Mesela, şiir çevrilemez! Günün sonunda, okusak da şiir yabancı tınıdadır.Lois Aragon’un Mutlu Aşk Yoktur, Lamartin’in Göl şiiri böyledir. Çevirmenleri iyi olsa da iki metinde çeviri havası vardır.Yerli, milli eserler dil şuurunu ve kimliğinizi inşa eder. Okur bunu süreç içersinde anlayacaktır. Dil bilinci Türkçeyle inşa edilir. Önceliğimiz daima Türkçe eserler olacaktır. Diliçi çeviri olsa da kendi klasik Nedim üstadımızı okumalıyız.Kendi tarihi eserlerimizi dilici çeviri usulü de olsa okumalıyız. Okullarımızda da Selçuklu-Osmanlı metinlerini çocuklara güncelleyerek okutmalıyız.

Tercüme eserlerle uygarlık inşa edilemez. Kendi ürünlerimizin eşikliğinde okuyacağımız çeviri eserler, Türk kültürünün inşasında iyi olacaktır. Okumanın bir başka alanı olarak çeviriyi ele aldığımız yazımızı, çeviri eserin kendisi olamasa da ruhunu yansıtır anlayışı üzerine kurduk. Çünkü tercüme okumaktan sakınan bir kitle var. Oysa çeviri de olsa kitap kitaptır. Kötü kitap değil, anlaşılmayan kitap vardır. Anlaşılmadıktan sonra yerli kitap okusan ne yazar? Bakışaçısı, konu, anafikir, temasını yakaladığınız her çeviri eser düşünce dünyamıza girmiş olur. Çeviri ve yazarını da abartmadan okumaya devam edelim. Okuduğunuz her kitap sizi geliştirecektir. Kitaphanemize kaydedeceğimiz her eser, bizi yeni ufuklara taşıyacaktır. Kitap ve çeviri ilişkisi konusunda da eserler tavsiye ederim:”101 Kitap Taha Akyol, Meşhurların Kitap Okuma Alışkanlıkları Nezir Ergenç,Çınaraltında Kitap Akyol, Meşhurların Gürlek.”

Günümüz çeviri sorunlarından birisiyle bitirelim. Yapay zekâ ve türevlerinin yaptığı Chatgbt, Transleit vb. elektronik bilgi araçları şu ana kadar yazdıklarımızı çöp yapabilir. Adıgeçen yazma ve konuşma çevirileri saldırgan bir şekilde ilerlemektedir.Yapay zekanın makale yazması, telefonun sesli çeviri yapması bilginin işlevini tartışılır kılmaktadır. Acaba çeviri, çevirmen vb. olayının sonu mu gelmekte? İnsanın işlevine göz dikmiş bir mekanik durum var.Artık çeviri ve çevirmenlik de bir yapay zeka alanıdır. İlgilisine iyi bir sosyoloji konusu! Tercüme ve araçlarını buradan konuşmakta yarar var. Bu da başka bir yazı konudur.Yabancı dilin hegemonik yapısını küresel bir dil yapmaya çalışan bir el var. Hadi hayırlısı. Varolasın Türkçe.