Amasya’mızın uzun ve köklü tarihine önem vermiş, araştırmalarını esere dönüştürerek bu dünyadan göçmüş üç kıymetli Amasyalı isim vardır. Bunlardan birincisi Osmanlı Döneminde yaşamış ve Amasya Müftülüğü yapmış olan Mustafa Vâzıh Efendi’dir. (ö.1831) Diğeri Amasya’nın tarihine adeta tüm ömrünü adamış olan Hüseyin Hüsâmeddin Yasar (ö.1939), üçüncüsü de aslen Kışlacık Köyü’nden Karavâiz-zâde Osman Fevzi Olcay’dır. (ö.1973) Olcay, bazı eserlerinde kendisi için “Kadim Türk Tarihi Uzmanı ve Fosil Âsârı Müdekkiki” unvanını kullanmakta. Aynı zamanda hattat olan ve kitaplarını enfes mi enfes rika hattıyla kaleme alan Osman Fevzi Olcay “Amasya Şehri” adıyla Amasya’yı çeşitli yönleriyle ele alan bir kitap yazmıştır. Müellif bu eserini farklı zamanlarda genişletmek suretiyle mükerreren elden geçirmiştir. Bu istinsah silsilesinin nihâi nüshası İstanbul Belediyesi Atatürk Kitaplığındadır ve 1937 tarihlidir. Bu nüsha Amasya Belediyesi tarafından 2014 yılında sadeleştirilerek günümüz harfleriyle yayınlanmıştır. Bir başka nüsha ise Ankara Milli Kütüphanededir ve “Amasya Tarihi Zeyli” başlığını taşımaktadır. Olcay, bu nüshanın sonuna nihai nüshada yer vermediği “Nazmen Tarihimin hülâsası” başlıklı bir şiir eklemiştir. Zeylin kendisi 1923 tarihli ancak şiirin belli ki çok daha sonra yazıldığı anlaşılıyor. Eserin muhtevasını özetleyen ve aslen Osmanlı Türkçesi ile yazılan 1933 tarihli bu şiiri günümüz harflerine aktararak günümüz okuyucusuyla buluşmasını arzu ediyorum:

Doğduğum şehrin ismi Amasya

Coğrâfî mevkii Küçük Asya

Târîhen alem olmuş “Ümmü Asya”

Feyznâk bir yuvadır şirin Amasya

Etrâfı kayalık sâhâsı dardır

Ortasından geçen bir nehir vardır

Hâl-i hâzır vazîati pek harâbezârdır

Bakımsız kalan güzel Amasya

Esas ismine “Harşene” denmiş

Târihî kıdemi dört bini bulmuş

Bir müddet Selçukluların makarrı olmuş

Târihî memlekettir güzel Amasya

Yeşilırmak denilen su içinden geçer

Halkın bir kısmı bu sudan içer

Samsun-Sivas hattı ortadan geçer

Umrâna kâbiliyyetli güzel Amasya

Dört yüz metre irtifâında vardır bir kal’a

Târihte tesâdüf ettim ismi Harşene

Nazma vezn olmuş denmiş “fev’ale”

Hayret-asâ dilber Amasya

Latiftir Ziyere, Zana havâsı

Hem bamya yetişir meşhur elması

Tebdîl-i hevâ ile burda kalmış

Rûha neş’e verir güzel Amasya

Alptekin mevkii güzel bir bağlık

Önünden akar ırmak arkası dağlık

Sağı Şeyhcûi solu ormanlık

Yetişir meyvesi burda şirin Amasya

Selçuklardan Şemseddîn Toğrak emîr-i şikârî

Şirvanlılardan büyük feylesof Mîr Nigârî

Kırım Türklerinden Hicâbî Abdülbâkî

Gömülmüş âğuşuna Koca Amasya

Keykubad’ın oğlu tarihte benâm

Bu yurdun fâtihi o Kılıçarslan

Çarpışıp akıtmış bir hayli kan

Nihâyet zaferi eylemiş tamâm

İnkılâb sâhası olan Amasya

Doğmuştur burada o Strabon

Bir müddet Selçuklulardan Sultan Mes’ûd’un

En son zafer mülkü Mahmûd’un

Makarrı olmuş bunların Koca Amasya

Fatihin oğlu Süleyman babası

Bâyezîd-i sânînin feyiz yuvası

Bırakmış dînî bir mabed meşhur binâsı

Umrân görmeyen bedbaht Amasya

Büyük feylesoftan hayâlî fuzalâ

Buldum meşâhirden yetmiş ulemâ

Yetişmiş sînesinde hayli şuarâ

Emsâli görülmeyen feyyâz-ı Amasya

Babası Cemâleddîn Aksarâyî ismi hem Ali

Şöhretiyle benâmdır Zenbilli Ali

Selimle sâni-yi Bâyezîd’in hem muâsırı

Yetiştirmiş bu Şeyhü’l-İslam’ı Koca Amasya

Akbilek Bahşî gibi nâmdâr-ı ulemâ

Abâdî Mehmet Çelebi gibi büyük fudalâ

Müeyyedzâde gibi ma’rûf-ı şuarâ

O Strabon gibi büyük Hukemâ

Toprağında yetişmiş Koca Amasya

Âsâr-ı meşâhirde ismi Abdurrahman Merzifônî

İlmî sâhada saçmış feyyâz-ı nûru

Ben şâhidiyim demiş kemâline Ebussuûdî

Yetiştirmiş muhîtinde bu âlimi Koca Amasya

Sonisalı kaydıyla Koca Sinâneddîn

Ziyereli oğlu denilen Mehmed Celâleddîn

Dânişmendlerden imiş Abdurrahman Nizâmeddîn

Mahzenü’l-fıkıh sâhibi Koca Muslihiddîn

Bu beş fâzılı yetiştirmiş feyyâz-ı Amasya

Amasyalıdır kaydı “Cemâl Halvetî”

Tasavvuf sahasında varmış kudreti

889’da imiş ânın rihleti

Bahr-ı ilme sâha olmuş feyyâz-ı Amasya

Kara Ağaç Meydanında medfûn Hamza-i Şâmî

Gümüşlüoğullarındanmış Pir İlyas Hüsâmî

Dâmâd hem karındaş oğluymuş Abdurrahman Hüsâmî

Nesli Ebû Bekr’e müntehâ Habîb Karamânî

Nakşiyyedendir hem Mevlânâ İsmâîl Şirvânî

Vuslata sevk etmiş bunları feyyâz-ı Amasya

İğneci Baba denilir bu zâta ismi Safiyyüddîn

Lâdik’te medfûn Seyyid Ahmed-i Kebîreddîn

Ânın oğludur Seyyid Yahyâ nâmı Kutbeddîn

Hamza-i Şâmî’nin oğlu Akşemseddîn

Fenâdan geçirmiş bunları bekâya Koca Amasya

Gösterilir ilm-i hatda üstâd Şeyh Hamdullah

Hafîdzâdelerinden ânın Şükrullah

Telâmizinden olan Şeyh Sun’ullah

Sad-hezâr âsârına denilir bârekallâh

Yetiştirmiş bunları sinesinde Koca Amasya

Amasyalı Karavâiz-zâde Osman Fevzi Olcay -1933-